اسماعیل و ام‌کلثوم (مزار)مزار سیداسماعیل و ام‌کلثوم، از فرزندان عبدالله بن جعفر طیار، در شرق شهر کربلا، در مسیر کربلا- بابل واقع شده است. این زیارتگاه دارای ساختمان مربع شکل و دارای ابعاد ۸ • ۸ متر و با گنبدی بزرگ است که بر روی قبرشان به صورت جداگانه ضریحی ساخته شده است. بنابر شهرت محلی سیداسماعیل و ام‌کلثوم از فرزندان عبدالله بن جعفر طیار، و مادرشان، زینب کبری، بوده است، اما درباره اینکه مادرشان حضرت زینب باشد بین مورخان اختلاف است و همچنین در انتساب این مکان به آن دو هم اختلاف وجود دارد، ولی انتساب مکان کنونی به این بزرگوارن خالی از لطف نیست. ۱ - موقعیت جغرافیاییاین زیارتگاه، در شش کیلومتری شرق شهر کربلا، در مسیر کربلا- بابل و میان نخلستان‌ها، واقع شده و راه دسترسی به آن، خاکی است. ۲ - ساختمان بقعهساختمان بقعه، به شکل مربع و به ابعاد ۸ • ۸ متر و شالوده آن، از آجر و سیمان است و گنبد بزرگی به شکل کلاهخودی به قطر پنج متر و ارتفاع بیش از هشت متر، بالای آن وجود دارد و ساقه آن، با کاشی‌های رنگی، تزیین شده است. زنی متدین از سادات کربلا به نام «ام‌علی»، این کاشی‌ها و انبوهی دیگر از وسائل بقعه را به علت شفا یافتن، به بقعه هدیه کرده است. بر قبر سیداسماعیل، صندوق چوبی به ابعاد ۲ • ۲ متر و ارتفاع یک متر قرار دارد و طول و عرض ضریح روی آن نیز ۳ • ۵/ ۲ متر و ارتفاع آن، سه متر می‌باشد و درِ ورودی آن آلومینیومی است. در فاصله چند متری از این مرقد، اتاق کوچک دیگری قرار دارد که به قبر ام‌کلثوم، خواهر سیداسماعیل، شهرت دارد. روی این قبر، ضریح دو متری نصب شده که با رنگ سبز، نقاشی شده است. [۱]
عامری، ثامر عبدالحسن، معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص۷۶.
۳ - نسب سیداسماعیل و امکلثومبر اساس شهرت محلی، سیداسماعیل و ام‌کلثوم، از فرزندان عبدالله بن جعفر طیار هستند و مادرشان، زینب کبری، بوده است [۲]
حسنی، عادل ، دلیل العتبات والمراقد فی العراق، ص۶۷.
که البته انتساب آنان به حضرت زینب، نمی‌تواند صحیح باشد، زیرا طبق نقل علمای انساب، مادر اسماعیل بن عبدالله بن جعفر طیار، ام‌ولد بوده است. [۳]
رجائی موسوی، سيدمهدی، المعقّبون من آل ابي‌طالب، ص۱۰۶.
[۵]
اعرجی، سيدجعفر، الاساس لانساب الناس، ص۴۴ -۴۵.
۳.۱ - دیدگاه ابونصر بخاریبه گفته ابونصر بخاری نیز اسماعیل زاهد را یکی از سه فرزند عبدالله بن جعفر طیار دانسته که از او نسلی برجای مانده است. او به دست بنی‌امیه کشته شد و نسل وی بسیار اندک بود و برخی گفته‌اند او، تنها یک دختر داشته است. [۷]
ابونصر بخاری، سهل بن عبدالله، سر السلسلة العلویة، ص۱۱۰ -۱۱۱.
اما سیدابوالحسین یحیی عقیقی نسابه معتقد است که او، تنها یک فرزند پسر، به نام عبدالله داشته که از او حسین و از حسین، اسماعیل و از او، عبدالله به وجود آمده است. [۸]
عقیقی، سیدابوالحسین یحیی، المعقبین، ص۱۰۷.
عبیدلی نسابه نیز اسماعیل را جزو فرزندان کم‌نسل عبدالله می‌داند و می‌نویسد مادرش، کنیز بوده است. [۱۰]
عبيدلی، محمد بن ابی‌جعفر، تهذيب الانساب ونهاية الاعقاب، ص۳۰۶.
۳.۲ - دیدگاه ابوالحسن عمریابوالحسن عمری نسابه، تعداد فرزندان عبدالله بن جعفر طیار را ۲۹ نفر ذکر می‌کند که شامل بیست پسر و نُه دختر، به این نام‌هایند: علی، اسحاق، اسماعیل، معاویه، ابوبکر، عون، یزید، حسن، ابراهیم، محمد، هارون، موسی، یحیی، صالح، عباس، علی اصغر، جعفر، عون الاصغر، قثم، عیاض، رقیه کبری، رقیه صغری، لبابه، اسماء، ام‌محمد، ام‌عبدالله، ام‌ابیها، ام‌کلثوم کبری و ام‌کلثوم. او سپس تصریح می‌کند که از زینب کبری، تنها عباس، جعفر، ابراهیم و علی اصغر، به دنیا آمده است. [۱۲]
اعرجی، سيدجعفر، الاساس لانساب الناس، ص۴۴.
بنابراین، بر فرض صحت دفن اسماعیل بن عبدالله بن جعفر طیار در این مکان، او فرزند زینب کبری نیست. البته گزارش دیگری در دست است که «ابومسلم خراسانی» در هرات، او را به شهادت رسانده است. در همین باره نوشته‌اند که اسماعیل، یکی از زاهدان عصر خویش بود [۱۳]
اعرجی، سيدجعفر، الاساس لانساب الناس، ص۴۴.
که به دست بنی‌امیه کشته شد.گفته‌اند او در سال ۱۲۵ ه. ق، در ایام مروان حمار، قیام کرد و بر مناطق جبل، غلبه یافت. سرانجام به دست ابومسلم خراسانی گرفتار شد و در هرات محبوس گشت و همچنان در زندان بود تا اینکه در سال ۱۸۳ ه. ق (گویا سال ۱۳۸ ه. ق، صحیح می‌باشد.) وفات یافت. [۱۵]
اعرجی، سيدجعفر، الدر المنثور فی انساب المعارف والصدور، ص۴۲.
گویا این نقل قول را که ابن‌عنبه نسابه بیان داشته، درباره عبدالله بن معاویة بن عبدالله بن جعفر طیار است و اسماعیل نیز ابتدا در کوفه، همراه وی بوده و شاید در مکان کنونی، به شهادت رسیده است. ۴ - انتساب مزاربه هر حال به نظر می‌رسد که انتساب مکان کنونی به اسماعیل و ام‌کلثوم، فرزندان عبدالله بن جعفر طیار، خالی از لطف نیست، هرچند دلیل قطعی بر دفن آنها در این مکان، یافت نمی‌شود. ضمن اینکه برخلاف شهرت محلی، این دو، از فرزندان حضرت زینب کبری نیستند. ۵ - پانویس
۶ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۲۶۹-۲۷۱، برگرفته از مقاله «مزار اسماعیل و ام‌کلثوم». |